به گزارش جماران، این تصمیم که در پی افشای اسناد مجوزهای جنجالی و هشدارها درباره خطر برای قنات ۷۰۰ ساله مهرگرد و بافت تاریخی عودلاجان گرفته شده، مستقیماً با تخریب اخیر گاراِژ شمسالعماره – یکی از بناهای ارزشمند این محدوده – ارتباط دارد. توقف عملیات ساخت مجتمع «مرویسنتر» میتواند از آسیبهای جدی به هویت تاریخی تهران و جایگاه این مجموعه در فهرست یونسکو جلوگیری کند.
چندی پیش گاراژ شمسالعماره، بنایی ارزشمند واقع در روبهروی کاخ جهانی گلستان، پیشازاین تخریب شد تا راه برای ساخت مجتمعی تجاری به نام «مرویسنتر» هموار شود. این اقدام، در حالی انجام گرفت که طرح و نقشههای پروژه هنوز به تأیید رسمی اداره کل میراثفرهنگی استان تهران نرسیده بود. بافت عودلاجان که از سال ۱۳۸۴ با شماره ۱۵۳۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، هرگونه ساختوساز در محدودهاش را به تأییدات دقیق میراثی مشروط میداند.
وحید شهاب، پژوهشگر و کنشگر حوزه میراثفرهنگی نخستینبار خبر تخریب در بافت تاریخی تهران و تعرض به حریم مجموعه جهانی کاخ گلستان را اعلام و جزئیات نگرانکنندهای را افشا کرد.
او گفت: گاراژ شمسالعماره در ضلع شمال شرقی جلوخان تاریخی شمسالعماره و روبهروی درب باب عالی کاخ گلستان قرار دارد. این پروژه با نام «مرکز تجاری مروی سنتر» با تجمیع چند پلاک در محدوده محله بافت ثبت ملی عودلاجان در حال ساخت است که بهصورت آشکار نشانی از همراهی بخش دولتی با این جریان است. مالکان آشنای این پروژه که سوابق متعددی در تخریب ابنیه تاریخی تهران درگذشته دارند، به دنبال اخذ مجوز نوسازی از اداره کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان تهران میروند؛ اما این اداره کل در نامهای مورخ ۱۴۰۱/۰۴/۱۴ به شهرداری اعلام میکند «بنای مذکور در فهرست آثار واجد ارزش تاریخی فرهنگی قرار دارد و به جهت مرمت و احیای گاراژ شمسالعماره، مالک میبایست جداره و پوسته وضع موجود را مرمت کند و باتوجهبه قرارگیری در حریم مجموعه گلستان صرفاً میتواند تا حداکثر ۸ متر توسعه بنا بدهد و پیش از آغاز نقشهها میبایست در این اداره کل تأیید شود.» بر همین اساس مالکان رایزنی خود را با وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی ادامه میدهند و معاون وزیر و معاون امور حقوقی، مجلس و استانها در آن وزارتخانه در نامهای به اداره کل میراثفرهنگی تهران اعلام میکند «بنا در مجاورت بنای ثبت ملی و واجد ارزش تاریخی قرار ندارد و با ساخت تا چهارطبقه زیرزمین موافقت شود.»
شهاب ادامه داد: اما در نامه تاریخ ۱۴۰۳/۵/۲، اداره کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان تهران علاوه بر تأکید بر موارد قبلی صرفاً اجازه ۳ طبقه زیرزمین را میدهد. در این حین، مالک آنقدر مطمئن است که به شهرداری تهران تعهد محضری مبنی بر اخذ تأیید زیرزمین طبقه چهارم را میدهد و بدون بیم، جداره را نیز تخریب و گودبرداری را بدون تابید نقشه توسط اداره کل مذکور و حتی اخذ پروانه شروع عملیات ساختوساز از شهرداری آغاز میکند. از طرفی طبق طرح تفصیلی این پلاک در پهنه M۲۱۱ با عنوان پهنه مختلط سکونت، فرهنگی و گردشگری با غلبه فعالیت فرهنگی و هنری قرار دارد و اجازه تغییر کاربری به تجاری حتی در کمیسیون ماده پنج نیز مطرح نشده است.
این فعال میراثفرهنگی اظهار کرد: نکته بسیار مهم دستور معاونت حقوقی، مجلس و امور استانهای وزارت میراثفرهنگی در این پروژه است که طبق دستورالعمل تعیین آثار واجد ارزش تاریخی و فرهنگی، مرجع تعیین آثار واجد ارزش فرهنگی و تاریخی، اداره کل ثبت آثار وزارت و با تأیید معاون میراثفرهنگی وزیر است که در سالیان گذشته این اقدام به اداره کل استانها تفویض شده و این نامه و پیگیریها، دخالتی آشکار و مغایر با قوانین فنی و حقوقی اساسنامه وزارتخانه میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری است.
شهاب گفت: از منظر شهری و اجتماعی، ورود بازارهای تجاری و تجمیعهای درشتدانه در بافت ثبتی عودلاجان، نهتنها موجب تخریب مورفولوژی و یکپارچگی بافت میشود؛ بلکه باعث ازبینرفتن هویت و میراثهای ناملموس و زمینهساز خروج ساکنین و بیرغبت سرمایهگذاران فرهنگی و ازبینرفتن حریم منظری و کارکردی نیز میشود.
شرح این تعرض تنها بخشی از نگرانی فعالان میراثفرهنگی و اهالی رسانه بود، در هفتهای که گذشت رسانهها گزارشهایی درباره خطر فرونشست احتمالی زمین ناشی از وجود حفرههای قنات مهرگرد و تهدید آسیب به ابنیه واجد ارزش در مجاورت کاخ گلستان را مطرح کردند.
هشدارهایی که در نهایت به ورود مستقیم وزیر میراثفرهنگی به موضوع تعرض در حریم کاخ جهانی گلستان منجر شد و در نهایت فشار رسانهای برای جلوگیری از ساختوساز و با پیگیری فعالان میراثفرهنگی وزیر میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری دستور توقف پروژه تجاری در حریم درجه یک کاخ گلستان را صادر کرد.
هیچکس حق تخطی از ضوابط عرصه و حریم را ندارد
سیدرضا صالحیامیری در حاشیه بازدید از کاخ گلستان و ساختوساز پیرامونی آن گفت: ضوابط عرصه و حریم آثار تاریخی لازمالاجراست و وزارتخانه با رویکردی شفاف، علمی و مبتنی بر قانون، روند حفاظت از این میراث ارزشمند را پیگیری میکند.
صالحیامیری افزود: در روزهای اخیر فضای رسانهای درباره فرونشست و ساختوسازهای غیرمجاز مطرح شده بود و لازم بود از نزدیک موضوع را بررسی کنیم. با شهرداری بلافاصله هماهنگی شده تا دستور توقف صادر شود و از سوی دادگستری نیز این اقدام پیگیری میشود.
وزیر میراثفرهنگی از تشکیل کمیتهای ویژه برای بررسی تخلفات احتمالی در ساختوسازهای اطراف گلستان به ریاست معاون میراثفرهنگی علی دارابی خبر داد.
او با تأکید بر لزوم طیشدن همه مراحل قانونی افزود: تمام موارد باید مطابق اسناد بالادستی و از مسیر شوراهای تصمیمگیر پیگیری شود. مدیران کل نیز باید دیدارهایی با شهرداران داشته باشند تا ضوابط و موضوعات مدیریتی هماهنگ و اجرایی شود. طبیعی است که شهرداران مناطق و شهرهای استان تهران دغدغه حفظ تاریخ ارزشمند این سرزمین را داشته باشند.
وزیر میراثفرهنگی گفت: در نظام تصمیمگیری میراث، وظیفه ما صیانت و مرمت آثار تاریخی است. قوانین وضع شده باید با انسجام کامل رعایت شود و ما حق نداریم در عرصه و حریم بناهای تاریخی مداخلهای خارج از چارچوب داشته باشیم. تمام بناهای تاریخی باید بر اساس قواعد تدوینشده حفظ، صیانت، مرمت و حفاظت شوند.
وزیر میراثفرهنگی افزود: بافت تاریخی تهران سرمایه ارزشمند برای این کلانشهر است. ۱۴۵ هکتار بافت عودلاجان، شامل ۵۱۰۰ پلاک و ۶۰ بنای تاریخی ثبتشده، در کنار ارک تاریخی تهران با وسعت ۳۶ هکتار و مجموعهای از بناهای شاخص همچون کاخ گلستان، بازار تهران، پامنار، امامزاده یحیی، خیام، ناصرخسرو، میدان توپخانه، میدان مشق و بهارستان، هسته مرکزی هویت تهران را تشکیل میدهند. این محور تاریخی یکی از ظرفیتهای واقعی برای جذب گردشگر در تهران است و باید بادقت و حساسیت از آن مراقبت کرد تا هرجومرج ساختوساز و تخلفات شهری در آن شکل نگیرد.
