به گزارش جماران، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، که به عنوان «پلیس هسته‌ای» جهان شناخته می‌شود، در گفت‌وگویی با فایننشال تایمز ضمن ابراز نگرانی از اوضاع خطرناک نیروگاه زاپوریژیا در اوکراین، بر نقش دیپلماسی در جلوگیری از فاجعه‌ای اتمی تأکید کرد. متن کامل گزارش فایننشال تایمز به شرح زیر است:
تهدیدهای هسته‌ای در سطح جهانی ناراحت کننده هستند
در رستوران «سوله در وین، گروسی با چاقوی خود روی رومیزی سفید دو نقطه را مشخص می‌کند: «اینجا مسکو است» و «اینجا کی‌یف». سپس منطقه بین این دو را نشان می‌دهد و می‌گوید: «زاپوریژیاست». او یادآور می‌شود که این نیروگاه عظیم که روزی ۲۰ درصد برق اوکراین را تأمین می‌کرد، اکنون در اشغال نیروهای روسی است و نخستین نیروگاه غیرنظامی است که در جریان جنگ هدف حمله قرار گرفته است.
گروسی می‌گوید: «در آنجا اکنون بمباران بسیار بیشتری صورت می‌گیرد و روس‌ها فشار زیادی وارد می‌کنند.» تیمی از بازرسان آژانس از سال ۲۰۲۲ به صورت چرخشی در این نیروگاه حضور دارند تا از بروز فاجعه‌ای مانند چرنوبیل جلوگیری کنند. گروسی که پنج بار شخصاً به این محل سفر کرده، حتی زیر آتش مستقیم، می‌گوید: «این بسیار خطرناک است. اما باید آنجا باشیم.»
با وجود محیط آرام و البته گران‌قیمت رستوران، گروسی با خطراتی سر و کار دارد که می‌تواند موجودیت تمدن بشری را تهدید کند؛ چه یک حادثه هسته‌ای تصادفی و چه یک حمله عمدی. او با اشاره به تکرار تهدیدهای هسته‌ای ولادیمیر پوتین می‌گوید: «ناراحت‌کننده است چون این موضوع دارد عادی می‌شود. پیش‌تر چنین حرف‌هایی تابو بود اما حالا مردم از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی طوری حرف می‌زنند که انگار چیز قابل‌تحملی است.»
گروسی علاوه بر بحران اوکراین، با چالش‌های دیگری مانند تهدیدهای کره شمالی، تنش‌های هند و پاکستان، و موضوع حساس ایران مواجه است. طبق گزارش محرمانه آژانس، تهران ذخایر اورانیوم غنی‌شده نزدیک به درجه تسلیحاتی خود را به‌شدت افزایش داده و در عین حال اسرائیل تهدید به حمله کرده است.
دورنمای نگران‌کننده و امید به فناوری
در حالی که تهدیدهای هسته‌ای در حال افزایش است، در سوی دیگر شاهد رشد علاقه جهانی به انرژی هسته‌ای برای تولید برق پاک هستیم. گروسی می‌گوید آینده این فناوری، هم تهدید و هم امید، اکنون به سیاست‌مداران و نیز دیپلماسی وابسته است.
او درباره مسئولیت سنگین خود می‌گوید: «آدم آرامی هستم. تمرکزم بر کارهایی است که می‌توانم انجام دهم.» او رستوران را به دلیل نزدیکی به اپرا انتخاب کرده و اصالت ایتالیایی‌اش با فضای آن هماهنگ است. گرچه در آرژانتین متولد شده، اما خانواده‌اش ایتالیایی‌تبارند. او به شش زبان از جمله اسپانیایی و ایتالیایی مسلط است و هنوز هم دستبندهای جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ قطر را به نشانه پیروزی آرژانتین به دست دارد.
از دیپلماسی در پاتاگونیا تا نامزدی برای دبیرکلی سازمان ملل
گروسی که تحصیلاتش در علوم سیاسی بوده، پیش‌تر در مأموریت‌های مختلف دیپلماتیک از جمله در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی حضور داشته است. او از سال ۲۰۱۹ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد و اکنون با ۲۵۰۰ کارمند این نهاد را اداره می‌کند. او همچنین برای جانشینی آنتونیو گوترش و تصدی مقام دبیرکلی سازمان ملل در سال آینده برنامه دارد و می‌گوید: «کار من، کارزار انتخاباتی من است.»
گروسی با دو گوشی تلفن همراه وارد مصاحبه می‌شود و با خنده می‌گوید: «یکی عمومی و دیگری خصوصی است، اما سیاست‌مداران همه می‌خواهند به گوشی خصوصی دسترسی داشته باشند.»
وضعیت نیروگاه زاپوریژیا و سفرهای پرخطر گروسی
او که به تازگی از ایتالیا بازگشته، در ادامه به دیدارهای قریب‌الوقوعش با رهبران اوکراین و روسیه برای گفت‌وگو درباره زاپوریژیا اشاره می‌کند. به گفته او، تیم آژانس برای تأکید بر حاکمیت اوکراین از طریق این کشور وارد نیروگاه می‌شوند، اما عبور از خطوط مقدم بسیار خطرناک است: «از یک پل عبور می‌کنید، بعد باید پیاده بروید و با طناب بالا بروید.» او اضافه می‌کند که اخیراً روس‌ها گفته‌اند اگر به آنجا برود، احتمال کشته شدنش زیاد است: «ما هرگز واقعاً نمی‌دانیم چه کسی شلیک می‌کند.»
او می‌گوید خوشبختانه نیروگاه فعلاً در وضعیت «سرد» است، یعنی غیرفعال، که این خطر انتشار آلودگی در صورت حمله را کاهش می‌دهد. اما همچنان ذخایری در محل وجود دارد که می‌تواند در صورت اصابت آسیب‌زا باشد: «باید دوام بیاوریم تا آتش‌بس برقرار شود.»
گروسی: ایران بزرگ‌ترین نگرانی من است
رافائل گروسی در این گفت‌وگو می‌گوید که بزرگ‌ترین نگرانی او ایران است. به گفته وی، در دوره باراک اوباما، ایران به بازرسان آژانس اجازه بازرسی از تأسیسات هسته‌ای خود را می‌داد و در چارچوب توافق هسته‌ای موسوم به برجام، محدودیت‌های شدیدی بر برنامه هسته‌ای خود پذیرفت. در مقابل، برخی تحریم‌های آمریکا لغو شد.
اما در سال ۲۰۱۸، در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، این توافق از سوی آمریکا یک‌طرفه لغو شد. طبق جدیدترین گزارش آژانس، ایران اکنون دسترسی بازرسان را محدود کرده و حجم زیادی از اورانیوم با غنای ۶۰ درصد ذخیره کرده استُ رقمی که بسیار نزدیک به سطح تسلیحاتی است.
گروسی هشدار می‌دهد: «در حال حاضر، ایران بمب اتمی ندارد، اما مواد لازم برای ساخت آن را دارد.» او اضافه می‌کند که در صورت تصمیم سیاسی، «ساخت بمب می‌تواند بسیار سریع انجام شود.»
احتمال جنگ و مذاکره مجدد در دوران ترامپ
استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ترامپ، گفت‌وگوها با ایران را از سر گرفته است، اما گروسی هشدار می‌دهد: «موضوع ایران پتانسیل فاجعه‌باری دارد. اگر مذاکرات شکست بخورد، این به احتمال زیاد به اقدام نظامی منجر خواهد شد.»
او توضیح می‌دهد که زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را نمی‌توان با یک حمله نظامی ساده نابود کرد: «حساس‌ترین بخش‌ها مایل‌ها زیر زمین قرار دارند من بارها آنجا بوده‌ام. باید از تونلی مارپیچ به اعماق زمین بروید.»
گروسی نمی‌داند آیا می‌تواند مانع از حمله احتمالی اسرائیل شود یا نه، اما از آغاز دوباره مذاکرات میان تهران و واشنگتن استقبال می‌کند.
بعد از دیدار با خبرنگار فایننشال تایمز، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه ویتکوف حتی طرح اولیه‌ای برای توافق ارائه داده است. با این حال، پس از آن هم ایران و هم آمریکا مواضع تند و تهدیدآمیزی اتخاذ کرده‌اند که آینده مذاکرات را نامعلوم کرده است.
برخی منتقدان ترامپ معتقدند که ویتکوف، که سابقه فعالیت در حوزه املاک و مستغلات را دارد، برای این مأموریت فاقد صلاحیت است. اما گروسی با این نظر موافق نیست و می‌گوید: «مواردی دیده‌ام که کشورها ابتدا باید متقاعد شوند که اصلاً می‌خواهند مذاکره کنند. اما در این مورد چنین نیست، گفت‌وگوها بسیار جدی در جریان است.»
او ادامه می‌دهد: «ویتکوف فردی بسیار جدی است. من با نظر کسانی که او را فاقد صلاحیت می‌دانند موافق نیستم. نمی‌توانم ترجیحات سیاسی خودم را ابراز کنم، چون با دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان کار می‌کنم، اما می‌توانم بگویم که ترامپ گفت‌وگوهایی را آغاز کرده که پیش‌تر اصلاً وجود نداشتند و این به‌صورت عینی قابل تحسین است.»
آژانس در برابر فشارهای آمریکا پابرجا ماند
در حالی که دولت ترامپ بسیاری از سازمان‌های وابسته به سازمان ملل را تضعیف یا تهدید به قطع بودجه کرده بود، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این حملات در امان ماند. گروسی احتمال می‌دهد که این امر یا به دلیل اولویت‌دادن ترامپ به تهدیدهای هسته‌ای باشد یا به دلیل حمایت از توسعه انرژی هسته‌ای غیرنظامی – یا هر دو.
دیپلماسی همه‌جانبه، حتی با منتقدان
گروسی تأکید می‌کند که به گفت‌وگو با همه طرف‌ها پایبند است، حتی اگر برخی او را به جانبداری متهم کنند. او با خنده می‌گوید: «کره‌ای‌ها مرا به شکل یک کوسه ترسیم می‌کنند.»
او در کره جنوبی شخصیتی بحث‌برانگیز است، زیرا این کشور نسبت به مطرح‌شدن موضوع بمب اتمی کره شمالی حساس است.
در سال ۲۰۲۳، اختلافی میان چین و ژاپن درباره تخلیه آب تصفیه‌شده نیروگاه فوکوشیما به دریا درگرفت. چین به‌شدت خشمگین شد، اما گروسی با دعوت از بازرسان چینی به فوکوشیما توانست بخشی از بحران را آرام کند.
چالش‌های کره شمالی و رابطه با چین و ژاپن
گروسی از اینکه کره شمالی تنها کشوری است که حاضر به مذاکره با او نیست، اظهار تأسف می‌کند و می‌گوید: «در سال ۲۰۰۹ ما را اخراج کردند. اما می‌دانیم آن‌ها ۶۰ تا ۷۰ کلاهک دارند.» به گفته او، نبود ارتباط با پیونگ‌یانگ خطر اقدامات تصادفی یا سوء‌تفاهم‌های فاجعه‌بار را افزایش می‌دهد.
نگاه به آینده: همکاری با بخش خصوصی و نامزدی برای سازمان ملل
گروسی اعلام کرده که آژانس در سال جاری نخستین گفت‌وگوی رسمی خود با شرکت‌های فناوری درباره پیوند هوش مصنوعی و انرژی هسته‌ای را برگزار خواهد کرد. او می‌گوید: «ما به چیزی شبیه به ‘هفت خواهران’ صنعت نفت نیاز داریم.»
در پایان گفت‌وگو، وقتی از او درباره احتمال حمایت ترامپ از نامزدی‌اش برای سازمان ملل پرسیده می‌شود، پاسخ می‌دهد: «امیدوارم همه از من حمایت کنند.»
