نگرانی اسرائیل درباره دیدار احتمالی حتی تبلیغاتی بین روحانی و ترامپ و توافقی تازه میان ایران و امریکا/در صورتی که تهران بیش از حد تحت فشار قرار گیرد، ممکن است دست به اقداماتی بزند که برای آمریکا فاجعه آمیز باشد/ آیا مبادله زندانی ها بین ایران و آمریکا به آغاز مذاکرات منجر می شود؟/ بعد از تلاش های مکرون برای دیدار روحانی و ترامپ، برخی شرکت های خارجی که در حال ترک کردن ایران بودند، در تصمیم خود تجدیدنظر کردند / ترامپ هنوز به دنبال مذاکره با ایران است / زمان تغییر چشمگیر در سیاست امریکا فرارسیده است. ترامپ باید به واقع گرایی در سیاست خارجی امریکا بازگردد. / ایران و امریکا باید وارد یک توافق عملی شوند.
انتشار مطالب رسانه های خارجی با هدف اطلاع رسانی از نوع نگاه و برداشت آنان از تحولات صورت می گیرد و به منزله تایید آن از سوی "پایگاه خبری و تحلیلی اعتدال" نیست. به گزارش
اعتدال، "مایکل روبین" از مشهورترین تحلیلگران نومحافظه کار امریکا در انستیتو "
امریکن اینترپرایز" که سالها حامی تحریم و فشار علیه ایران بوده در مقاله تازه خود در نشریه "
نشنال اینترست"
از دولت ترامپ میخواهد تا به کارزار "فشار حداکثری" علیه ایران ادامه
دهد. از سویی دیگر نشریه "نشنال اینترست" در گزارشی نوشته است که استراتژی
"فشار حداکثری" ترامپ علیه ایران شکست خورده، اکنون زمان تغییر فرارسیده،
دیپلماسی عملگرایانه آغاز خوبی خواهد بود.
مایکل روبین در مقاله خود
مینویسد: "ایران با مشکلات جدی داخلی و خارجی مواجه است. تحولات هفتههای
اخیر ایران نشان میدهند که فشار علیه آن کشور کار میکند. بیش از یک دهه
است که این استدلال وجود دارد که فشار علیه ایران نتیجه معکوس دارد. برای
مثال، "دینا اسفندیاری" پژوهشگر در معتقد است که ایران با افزایش فشار حاضر
به نرمش و مذاکره نخواهد بود و ایران در ازای گرفتن امتیاز و به دست آوردن
چیزی ملموس حاضر به تعامل است. اسفندیاری اشتباه میکند. او اهمیت فشار را
دستکم میگیرد. برای مثال، در زمینه آزادسازی امریکایها در دهه 80
میلادی، این نه به دلیل دیپلماسی که به دلیل افزایش فشار علیه ایران بود که
مقامات آن کشور با آزادسازی آمریکاییها موافقت کردند. در مورد جنگ ایران و
عراق و پذیرش آتشبس نیز علت مشخص بود: فشار بیش از حد علیه اقتصاد ایران
وارد شده بود".
او در ادامه مینویسد: "تحریمها نتیجه داده و به
اقتصاد ایران آسیب رسانده است. امیدهای تهران به کشورهای اروپایی و آسیایی
برای خنثیسازی تحریمهای امریکا ناامید شده است. بازرگانان محاسبه سود و
ضرر میکنند و ریسک نقض تحریمهای امریکا را نمیپذیرند. سیاستمداران و
دیپلماتها با واژگان تجارت میکنند اما صاحبان مشاغل باید به وضعیت سهام و
سهامداران و واقعیتهای اقتصادی توجه کنند. اکنون ارزش ریال نیز در حال
کاهش است. مشکل داخلی ایران تنها اقتصاد نیست. مسئولان ایران در حال مسنتر
شدن هستند. این موضوع در ایران بحرانساز خواهد بود. ایرانیان ملتی به شدت
ملیگرا هستند."
او در بخش پایانی مقاله خود در توصیه به ترامپ
مینویسد:"اکنون ترامپ باید به دقت عمل کند. لزوم حفظ فشار بر ایران بدون
واردسازی فشار تا حدی که مانع از بروز جنگ شود ضروری است. آرزو میکنم
ترامپ به اندازه کافی عاقل باشد و اجازه دهد کارزار فشار حداکثری علیه
ایران بدون آن که به جنگ و استفاده از نیروی نظامی منتهی شود و بدون آنکه
به مقام های ایران فرصتی دیپلماتیک دهد ادامه یابد. این فشار کارآمد است".
استراتژی ترامپ علیه ایران شکست خورده، اکنون زمان دیپلماسی استبا این حال، نشریه "
نشنال اینترست"
ضمن بیان اینکه "استراتژی فشار حداکثری ترامپ علیه ایران شکست خورده است"،
در گزارش دیگری مینویسد: بیش از یک سال نیم از زمان آغاز کارزار فشار
حداکثری دولت ترامپ علیه ایران گذشته است. واشنگتن خواستار توافق بهتری با
تهران است با این حال، به این هدف دست نیافته است. ترامپ باید واقعیت را
بپذیرد: مشکلات ناشی از ایران با تحریمهای بیشتر، به انزوا کشاندن آن کشور
یا استقرار قوای نظامی حل نمیشود. زمان آن فرارسیده که ترامپ بپذیرد که
استراتژی فشار حداکثری شکست خورده و وارد دیپلماسی عملگرایانه شود.
منطق
فشار حداکثری ساده بود: با کاهش صادرات نفت ایران و جلوگیری از
سرمایهگذاری خارجی در بازار ایران و قطع ارتباط ایران با سیستم مالی
جهانی، واشنگتن رهبران سیاسی در تهران را وادار خواهد کرد تا خواستار
کمکرسانی امریکا برای نجات اقتصاد آن کشور شوند. صادرات نفت ایران از 2.8
میلیون بشکه در روز در بهار 2018 میلادی کاهش یافت و به کمتر از 500 هزار
بشکه در روز در ماه سپتامبر رسید که کاهشی بیش از 80 درصدی محسوب میشود.
صندوق بینالمللی پول نیز از افزایش آمار بیکاری در ایران خبر داده است. با
این حال، فشار حداکثری علیه اقتصاد ایران نتیجه معکوس داده است. درست است
که در نتیجه فشار تحریمی به دولت ایران نیز فشار وارد شده و با کمبود پول
مواجه شده است. با این حال، زندگی و معیشت شهروندان عادی ایرانی نیز
دشوارتر شده است. اعتراضات اخیر در ایران در اعتراض به مشکلات اقتصادی با
برخورد مواجه شد. در این میان، دولت ایران برخلاف تصور قبلی امریکا در
مقابل فشار حداکثری اقتصادی نه تنها نمایندهای را به اتاق مذاکره نفرستاده
بلکه با مقاومت حداکثری در حال پاسخدهی به این فشار بوده است. ایران
غنیسازی اورانیوم را بیش از حد ذکر شده در برجام افزایش داده و به نصب
دوباره سانتریفیوژهای پیشرفته مبادرت ورزیده است. اگر ایران به این روند در
زمینه برنامه اتمی خود ادامه دهد، احتمالا همکاریهای آن کشور با آژانس
بین المللی انرژی اتمی متوقف خواهد شد. به طور خلاصه، طرفداران فشار
حداکثری در هر مرحله از راه مسیری اشتباه را پیمودهاند".
این
نشریه در ادامه میافزاید: "اکنون زمان تغییر چشمگیر در سیاست امریکا
فرارسیده است. ترامپ باید به واقع گرایی در سیاست خارجی امریکا بازگردد.
این شعار او در کارزار انتخاباتیاش نیز بود. او به جای درگیریهای
غیرضروری باید اجازه مذاکرات تازه با ایران را صادر کند. ایران و امریکا
باید وارد یک توافق عملی شوند: در ازای بازگشت ایران به تعهداتاش در برجام
امریکا نیز امکان فروش نفت ایران را فراهم کند. روحانی نیز بارها گفته که
در صورت کاهش فشار امریکا بر اقتصاد ایران آن کشور حاضر به تعامل است. با
این کار که مزایای دیپلماتیک و امنیتی زیادی دارد، ترامپ با تثبیت وضعیت از
تکرار تنش خطرناک تابستان گذشته جلوگیری میکند و علاوه بر آن فرصت حل و
فصل اختلافات میان ایران و امریکا از طریق مسالمتآمیز را فراهم خواهد
کرد".
آیا مبادله زندانی ها بین ایران و آمریکا نتیجه مذاکرات است؟
برزو دراغچی در "ایندیپندنت" نوشت:
درست چند ماه پیش درگیری نظامی بین ایران و آمریکا اجتناب ناپذیر به نظر
می رسید. اما به نظر می رسد دو کشور در آستانه سال انتخاباتی آینده در حال
کاهش تنش در منطقه هستند.
اواخر هفته گذشته شاهد مبادله زندانی بین
ایران و آمریکا با واسطه دیپلمات های خارجی بودیم. این موضوع نشان می دهد
که قدرت های منطقه ای و جهانی در حال گفت و گو برای حل و فصل بحران خلیج
فارس هستند.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا بعد از مبادله ژیو
وانگ، دانشمند آمریکای با مسعود سلیمان، محقق ایرانی با واسطه سفارت سوئیس
در صفحه توییتر خود نوشت : «از ایران به خاطر این مذاکره عادلانه تشکر می
کنم. حالا دیدید که می توانیم با هم توافق کنیم !»
جواد ظریف، وزیر
امور خارجه ایران روز دوشنبه گفت که کشورش آماده ادامه مذاکرات خود با
واشنگتن برای آزاد کردن باقی زندانی ها است. او در صفحه توییتر خود نوشت :
«بعد از بازگشت گروگان ما به ایران به طور کامل آماده مبادله بقیه زندانی
ها هستیم. حالا نوبت آمریکا است که گام بعدی را بردارد».
اما تحلیل
گران می گویند احتمال آنکه تهران و دولت ترامپ به یک توافق جامع بر سر
برنامه هسته ای ایران، توسعه موشک های بالستیک و حمایت از گروه های شبه
نظامی در منطقه برسند پایین خواهد بود.
با وجود این، مبادله
زندانیان بین دو کشور و همچنین مانورهای دیپلماتیک اخیر در اروپا، آسیا و
خاورمیانه نشان می دهد که روابط بین دو کشور در مقایسه با چند ماه قبل
بهبود پیدا کرده است.
یکی از دیپلمات های غربی در مورد وضعیت منطقه
به ما گفت : «البته اظهارنظر در مورد این موضوع کار آسانی نیست، چون
آمریکایی ها ما را از برنامه های خود آگاه نمی کنند. اما به نظر میرسد که
دو طرف انگیزه زیادی برای آرام کردن اوضاع دارند».
اسفندیار
باتمانقلیچ، تحلیلگر مسائل ایران در لندن گفت : «در حال حاضر بیشتر به
دنبال پاسخ این سوال هستم که آیا اخبار خوب اخیر در مورد مبادله زندانی ها
نتیجه مذاکرات یک سال گذشته است یا اینکه فضای سیاسی کنونی عامل اصلی گشایش
پنجره دیپلماتیک بین دو طرف بود ».
اوایل امسال شاهد تشدید تقابل
بین ایران و آمریکا بودیم. واشنگتن اقتصاد ایران را در چارچوب کمپین فشار
حداکثری هدف قرار داد. تهران نیز در واکنش حملاتی را علیه منافع متحدان
آمریکا در خاورمیانه انجام داده است.
دیپلمات ها و تحلیلگران می
گویند که متحدان نگران آمریکا در شبه جزیره عربستان به ویژه حاکمان عمان و
امارات نقش مهمی در کاهش تنش در منطقه داشته اند.
در ماه های اخیر
امارات رویکرد خود در قبال برخورد با تهران را تغییر داده است. آن ها در
ابتدا از کمپین فشار حداکثری ترامپ حمایت می کردند. یکی از دیپلمات های
غربی در این ارتباط به ما گفت : «رهبران امارات نقش مهمی ایفا کرده اند. آن
ها چند هفته قبل به واشنگتن هشدار دادند که در هیچ اقدام نظامی علیه تهران
مشارکت نخواهند کرد. »
تئودور کاراسیک، تحلیلگر سیاسی در اندیشکده
خلیج معتقد است اماراتی ها به دنبال بهبود روابط خود با ایران هستند تا بر
روی جنگ داخلی لیبی تمرکز کنند. لیبی در حال حاضر اولویت اصلی آن ها است.
امارات در شرایط کنونی از عملیات نظامی خلیفه هفتر، فرمانده لیبیایی علیه
مخالفان در طرابلس حمایت می کند.
ماه گذشته شاهد اعتراضات گسترده ای
در ایران در واکنش به افزایش قیمت سوخت بودیم. اما ایران باور دارد که می
تواند در مقابل فشارهای اقتصادی آمریکا مقاومت کند.
باتمنقلیچ در
این ارتباط گفت که علائم مثبتی در مورد بهبود وضعیت اقتصادی ایران مشاهده
شده است. اگرچه اقتصاد ایران در رکود عمیقی به سر می برد، مقامات کشور
توانستند از سقوط ارزش پول ملی جلوگیری کنند. نرخ تورم نیز در مقایسه با
سال قبل کمتر شده است. بخش های خدماتی و تولیدی ایران در حال استخدام
نیروهای جدید هستند.
علاوه بر این، چنانچه دولت ایران بعد از کاهش
یارانه های انرژی بتواند بخشی از عوایدهای نفتی از دست رفته را جبران کند،
قدرت خرید طبقه فقیر ایران بهبود پیدا خواهد کرد.
روز جمعه طرف های
باقی مانده در توافق هسته ای برجام در وین بر روی ادامه حمایت از این پیمان
بین المللی تاکید کردند. ایران در ماه های گذشته تعدادی از تعهدات خود را
به حالت تعلیق درآورده بود. روسیه و چین آمریکا را به خاطر گام های اخیر
تهران سرزنش می کنند.
هم زمان، قدرت های اروپایی در حال عملیاتی
کردن ساز و کار پرداخت مالی خود با نام اینستکس هستند. هدف از این سیستم
کمک به دور زدن تحریم های آمریکا است. هفته گذشته بلژیک، دانمارک، فنلاند،
هلند، نروژ و سوئد در بیانیه ای مشترک اعلام کردند که از این ابزار برای
حفظ روابط تجاری خود با ایران استفاده خواهند کرد. این اقدام به افزایش
مشروعیت اینستکس در سطح دنیا کمک خواهد کرد.
روز دوشنبه حسن روحانی،
رئیس جمهور ایران در آستانه سفر خود به ژاپن مذاکرات دیپلماتیک را اقدامی
ضروری و انقلابی توصیف کرد. در ماه های گذشته دولت ژاپن تلاش های زیادی
برای میانجیگری بین تهران و واشنگتن انجام داده است.
سال آینده شاهد
برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس در آمریکا خواهیم بود. به همین خاطر
دولت ترامپ به دنبال نشان دادن این موضوع است که سیاست سرسختانه خود نسبت
به تهران بی نتیجه نبوده است. ایران نیز در دو سال آینده انتخابات پارلمانی
و ریاست جمهوری خود را برگزار خواهد کرد. پیش بینی می شود که عناصر تندرو
قدرت خود در داخل حکومت را افزایش دهند.
دولت ترامپ با تشویق تعدادی
از سیاست مداران تندرو و جنگ طلب در واشنگتن کمپین فشار خود را علیه ایران
شروع کرد. این سیاست در نهایت رئیس جمهور آمریکا را در بن بست بزرگی
گرفتار کرد. موضوع ایران سایه بزرگی بر انتخابات ریاست جمهوری سال آینده
خواهد انداخت.
باتمانقلیچ در این ارتباط گفت : «در داخل کنگره
آمریکا نگرانی هایی در مورد سیاست خارجی ترامپ به ویژه در مورد ایران وجود
دارد. سیاست کمپین فشار حداکثری در طول یک سال گذشته نتیجه قابل توجهی به
دنبال نداشته است. ایرانی ها به تدریج در حال خروج از توافق هستند. دولت
باید توانایی خود برای بازگرداندن ایرانی ها به میز مذاکره را به اثبات
برساند».
اسرائیل نگران دیدار احتمالی ترامپ و روحانی استروزنامه چپگرای اسرائیلی "
هاارتص"
نیز در مقالهای مینویسد: "دونالد ترامپ" رییس جمهوری امریکا این هفته
ایدهای را مطرح کرد که در ماههای اخیر تقریبا کنار گذاشته شده بود:
مذاکره با ایران. این موضوع با آزادسازی دو زندانی ایرانی و امریکایی از
سوی دو کشور تقویت شد. ترامپ به دلیل این اقدام ایران از دولت ایران در
حساب کاربریاش در توئیتر قدردانی کرد. او گفت میبینید ما میتوانیم با هم
معامله کنیم! این نخستینبار، دستکم از ماه اکتبر به این سو بود که ترامپ
نظر مثبتی درباره احتمال مذاکره با ایران را مطرح کرد. تنها چهار روز پس از
آن توئیت، روزنامه "وال استریت ژورنال" به نقل از منابع مطلع خبر از اعزام
14 هزار نظامی امریکایی به خاورمیانه برای مقابله با ایران داد. این گزارش
توسط پنتاگون تکذیب شد و ترامپ نیز آن را جعلی خواند اما منابع کنگره آن
را تایید کردند. سیاست امریکا در مورد خاورمیانه در دوره ترامپ کماکان
گیجکننده و ناپایدار است و به سرعت از تهدید به درگیری نظامی به سوی
مذاکره تغییر میکند. این تغییرات مداوم برای اسرائیل چالشی دائمی را ایجاد
میکند. اسرائیل به سختی تلاش میکند درک کند که دولت ترامپ به کدام سو
حرکت میکند. مشکل پیشبینی سیاست امریکا از ماه سپتامبر آغاز شد؛ در آن
زمان گفته شد که نتانیاهو نخستوزیر اسرائیل و ترامپ بیش از یک ماه ارتباطی
با یکدیگر نداشتهاند. تحلیلگران اسرائیلی در آن زمان گفتند که احتمالا
ترامپ ناامید از پیروزی نتانیاهو است و میخواهد از شخصی بازنده فاصله
بگیرد. در ماه نوامبر، دو رهبر ارتباط خود را از سر گرفتند و در هفتههای
اخیر دوبار صحبت تلفنی داشتند و در اوایل ماه دسامبر نتانیاهو برای دیدار
با پمپئو وزیر خارجه امریکا به پرتغال سفر کرد. ترامپ اما در هفتههای اخیر
درگیر مشکلات داخلی خود و موضوع استیضاحاش توسط کنگره است. نتانیاهو پس
از شروع اعتراضات در ایران از ترامپ خواست فشار بر تهران افزایش دهد".
این
روزنامه در ادامه میافزاید: "در دو سال گذشته اسرائیل از فشار امریکا
علیه ایران رضایت داشته اما هنوز این نگرانی در اسرائیل وجود دارد که ترامپ
با روحانی دیدار کند. نگرانی در نهادهای امنیتی و سیاسی اسرائیل درباره
توافقی تازه میان ایران و امریکا در مورد برجام نیست چرا که میدانند این
موضوع امکانپذیر نیست و ایران هرگز شرایط دولت ترامپ برای توافق تازه را
نخواهد پذیرفت. ترامپ نیز در آستانه انتخابات میخواهد حمایت مسیحیان
اونجلیکال ضدایران را حفظ کند و حاضر به امتیازدهی به ایران نیست. با این
حال، مقامهای اسرائیلی درباره احتمال دیدار علنی و رو در روی ترامپ و
روحانی هشدار دادهاند. در آن صورت این پیام ارسال خواهد شد که فشار امریکا
علیه ایران موقت خواهد بود و این باعث نگرانی اسرائیلیها است. به نظر
میرسد پمپئو و سایر مقامهای دولت امریکا استدلال اسرائیل را درک میکنند
با این حال، ترامپ شخصا متقاعد نشده است. ترامپ در تابستان نیز مایل بود
بدون پیششرط با روحانی صحبت کند".
انتظار برای تشدید تنش میان ایران و امریکا در بهار و تابستان
با این حال نشریه "فارین پالسی" نوشته است که تبادل اخیر زندانیان ایرانی و امریکایی با یکدیگر لزوما به گشایش باب مذاکره و روابط دیپلماتیک منجر نخواهد شد.
فارین
پالیسی نوشت: دولت ایران در تاریخ ۱۵ نوامبر تلاش کرد که به طور ناگهانی
تغییراتی در سیاست یارانه سوخت اعمال کند. صبح روز بعد مردم پی بردند که
قیمت سوخت ۵۰ درصد افزایش یافته است. هزاران نفر در صد شهر بزرگ و کوچک
ایران برای اعتراض به سیاستهای دولت به خیابانها آمدند.
اعتراضات
اخیر در کنار مبادله زندانی بین ایران و آمریکا در اواخر هفته گذشته نشان
دهنده فصل جدیدی از سیاست داخلی ایران هستند. ناآرامیهای اخیر در طول چند
دهه گذشته از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ بی سابقه بوده اند.
این حوادث بزرگترین تهدید از زمان شکل گیری اعتراضات در سال ۲۰۰۹ محسوب
میشوند. با وجود این، پیامدهای داخلی این اعتراضات احتمالا تاثیری بر روی
سیاست خارجی کشور اعمال نخواهد کرد. احتمال آنکه تهران و واشنگتن در
ماههای آینده مذاکرات سازندهای را در مورد اختلافات خود شروع کنند پایین
خواهد بود.
دولت ترامپ در طول یک سال گذشته با دنبال کردن کمپین
فشار حداکثری تلاش کرد ایران را به زانو درآورد. این استراتژی مبتنی بر
فشار سیاسی و تحریمهای اقتصادی بوده است. اما فشار حداکثری با مقاومت
حداکثری تهران روبرو شد. مراکز قدرت و جناحهای سیاسی ایران در طول ماههای
گذشته در مقابل آمریکا متحد شده بودند.
رهبر ایران چند روز بعد از
شروع اعتراضات اعلام کرد که او از توصیه کارشناسان اقتصادی در مورد اصلاح
یارانههای سوخت حمایت کرده است. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران اعلام کرد
که نقشی در زمان بندی اجرای این سیاست نداشته است. علی لاریجانی، رئیس مجلس
ایران در روزهای اخیر اعلام کرده است که برنامهای برای باقی ماندن در
پارلمان ایران ندارد. برخی معتقدند که او قصد مشارکت در انتخابات ریاست
جمهوری سال ۲۰۲۱ را دارد. هم زمان، گزارشهایی در مورد احتمال استیضاح
روحانی به خاطر پنهان کاری در قضیه اصلاح یارانههای سوخت منتشر شده است.
دولت همچنین به خاطر وقایع اخیر به شدت تحت فشار قرار دارد.
در دو
سال آینده به ترتیب شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در
ایران خواهیم بود. فرایند ثبت نام کاندیداهای مجلس شورای اسلامی در اول
ماه دسامبر شروع شد. این انتخابات در ماه فوریه سال آینده برگزار خواهد شد.
احتمالا اختلافات داخلی در مورد سیاست خارجی دولت حسن روحانی، وضعیت
اقتصادی کشور و مسائل اجتماعی تشدید خواهد شد. تندروها و اصول گرایان
احتمالا ادعا خواهند کرد که ساده لوحی حسن روحانی در مقابل نیتهای غرب
کشور را در آستانه نابودی قرار داده است. کاندیداهای میانه رو باید راهی
برای دفاع از شکستهای دولت در حوزههای مختلف از جمله فروپاشی توافق هسته
ای، بحران اقتصادی و وعدههای برآورده نشده پیدا کنند.
مقامات
آمریکایی احتمالا امیدوارند که اعتراضات و اختلافات داخلی در نهایت رهبران
جمهوری اسلامی را وادار به بازگشت به میز مذاکره کنند. دولت ترامپ به دنبال
دست یابی به توافق بهتری با تهران است. نباید فراموش کنیم که مشکلات
اقتصادی ایران تا حدود زیادی ناشی از تحریمهای اقتصادی هستند.
البته
بدون تردید مقامات ایران در مورد مسائل داخلی اختلافات زیادی با یکدیگر
دارند. اما آنها معتقدند که باید جبهه متحدی را علیه غرب تشکیل دهند. به
همین خاطر ممکن است نظام رفتار تهاجمی تری را در مقابل آمریکا و متحدانش در
منطقه به نمایش بگذارد. بیشتر علائم موجود نشان میدهند که تهران این
سناریو را دنبال خواهد کرد. البته تهران و واشنگتن برای اولین بار از زمان
پیروزی ترامپ توانستند یکی از اختلافات خود را به صورت دیپلماتیک حل و فصل
کنند. ایران یک دانشمند آمریکایی که به عنوان گروگان در کشور زندانی بود را
آزاد کرد. دولت ترامپ نیز یک محقق ایرانی متهم به نقض تحریمهای آمریکا را
به کشورش بازگرداند. جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در صفحه توییتر خود نوشت
که کشورش آمادگی لازم برای همکاری با آمریکا در مورد آزادی بقیه زندانیها
را دارد.
مبادله زندانیها میتواند اقدام سازندهای برای افزایش
اعتماد دو طرف به یکدیگر باشد و نشان میدهد که دو طرف حاضر به عقب نشینی
از مواضع تمام خواهانه قبلی خود هستند. اما در حال حاضر دو کشور تمایلی
برای تغییر سیاستهای خود در حوزههای دیگر نشان نمیدهند. آمریکا در
روزهای اخیر تحریمهای بیشتری را علیه نظام اعمال کرده است.
مطابق
با گزارشهای منتشر شده، تهران قصد دارد سانتریفیوژهای پیشرفته تری را در
مراکز غنی سازی خود نصب کند. تهران در ماههای گذشته گامهایی را برای کاهش
تعهدات اتمی خود برداشته است. این اقدام احتمالا با واکنش تند قدرتهای
اروپایی روبرو خواهد شد. بدین ترتیب مواضع آمریکا و اتحادیه اروپا به
یکدیگر نزدیکتر خواهند شد. منطقه خاورمیانه نیز از زمان حملات ماه سپتامبر
علیه زیرساختهای نفتی سعودی اوضاع آرامی را تجربه کرده است. اما به نظر
میرسد که ایران و گروههای نباتی اش در عراق در حال آماده شدن برای افزایش
فعالیتهای نظامی خود هستند. اگرچه اقتصاد ایران در وضعیت بحرانی قرار
دارد، دولت احتمالا بودجه دفاعی خود برای سال آینده را افزایش خواهد داد.
شاید
مقامات آمریکایی تحولات اخیر در داخل ایران را به سیاستهای خود نسبت دهند
و منتظر بازگشت تهران به میز مذاکره باشند. اما در حال حاضر این پیش بینی
غیر متحمل به نظر میرسد. در صورتی که نگرانی مقامات نظام در مورد تهدیدات
داخلی و خارجی افزایش پیدا کند، ممکن است مسیر خطرناک تری را دنبال کنند.
آمریکا باید برای فعالیتهای جمهوری اسلامی در داخل و خارج از ایران آماده
شود. احتمال تشدید تنش در منطقه خلیج فارس بالا خواهد بود. نیروهای مرتبط
با ایران در فصلهای بهار و تابستان امسال به زیرساختهای انرژی و نفت
کشهای تجاری حمله کردند. سربازان آمریکایی در عراق نیز با تهدیدات
فزایندهای از طرف شبه نظامیان شیعه تحت حمایت ایران روبرو هستند.
سقوط نظام سیاسی در ایران یا زیان آمریکاست!؟
در همین حال، اندیشکده "بگین سادات"
در گزارشی مدعی شده که به دلیل آنکه انتظارات ایجاد شده به دنبال امضای
برجام تحقق نیافت، بر شدت نارضایتی در ایران افزوده خواهد شد. این اندیشکده
می نویسد: "نظریهای وجود دارد که اشاره میکند مردم معمولا پس از یک دوره
طولانی بهبود وضعیت اقتصادی با وقوع یک دوره رکود اعتراض میکنند. این
نظریه اشاره میکند که اعتراضهای اینچنینی نتیجه انتظارات فزاینده است که
با وقوع رکود بینتیجه میمانند و برآورده نمیشوند و خود موجب افزایش
نارضایتی میشوند. در چنین شرایطی است که چشمانداز اعتراض در بالاترین حد
خود قرار میگیرد. شاخصها نشان میدهند که در زمینه درآمد ملی سرانه،
ایران پس از انقلاب پیشرفتهایی داشته است. این موضوع سبب افزایش سطح
تحصیلات و امید به زندگی با استفاده از منابع دولتی شد. این موضوع در فاصله
سالهای 2015 تا 2017 ادامه یافت. در آن زمان انتظارات فزایندهای به
دنبال امضای برجام ایجاد شد. دولت به مردم وعده پیشرفت اقتصادی را داد که
حاصل نشد. میتوان انتظار داشت که با توجه به فشار تحریمهای امریکا از سال
2018 میلادی و کاهش صادرات نفت ایران به بیش از نیمی نسبت به دورههای
قبلی، دستکم 40 درصد از درآمدهای دولت کاهش یافته است. مشخص نیست که مقامات
ایران میخواهند چه تصمیمی اتخاذ کنند."
نشریه "نیوزویک"
نیز در گزارشی درباره پیامدهای منفی سقوط نظام سیاسی در ایران مینویسد:
"اعتراضات اخیر در ایران و افزایش بیثباتی در آن کشور این هراس را ایجاد
کرد که سقوط نظام در ایران منجر به بروز یک فاجعه در منطقه و ظهور دوباره
دشمن بزرگتری علیه امریکا به خصوص داعش شود". یک پژوهشگر مرکز مطالعات
استراتژیک در استانبول میگوید با اعتراضات در ایران، تجزیهطلبان و
گروههای سلفی به فکر افتادند تا از بیثباتی در ایران به نفع خود استفاده
کنند. سقوط نظام سیاسی در ایران حتی به ضرر کشورهای منطقه است که برخی از
آنان دشمن ایران هستند چرا که باعث ایجاد بیثباتی و ظهور دوباره گروههایی
چون داعش میشود و این مسئله بر کل منطقه تاثیرگذار خواهد بود.
نیوزویک
در ادامه مینویسد: "برای ایران مبارزه علیه داعش اقدامی حیاتی است. ایران
در اولین لحظات ظهور تهدید داعش با بسیج گروههای شیعه در عراق و سوریه به
جنگ علیه داعش رفت". "راجر شاناهان" پژوهشگر مسائل غرب آسیا به "نیوزویک"
میگوید حمایت ایران از اسد در سوریه نشان داد ایران در مبارزه علیه داعش
جدیت دارد.
این نشریه افزوده است: هراس از گسترش ناآرامی در نقاط
حساسی چون خوزستان، کردستان و سیستان و بلوچستان سبب میشود تا ایرانیان
محتاطتر باشند؛ آنان نمیخواهند نظام سیاسیشان سرنگون شود چرا که از
تبدیل شدن به شرایطی مشابه سوریه نگران هستند. داعش نیز درصدد بهرهبرداری
از برخی نارضایتیها در این مناطق است و احتمال آن وجود دارد در صورت فقدان
حکومت مرکزی قوی در ایران پیوندهایی میان گروههای سلفی در این مناطق با
داعش ایجاد شوند.
نیوزویک در بخش پایانی این گزارش مینویسد: "اگرچه
نظام سیاسی ایران در آینده نزدیک با تهدید جدی علیرغم کارزار فشار حداکثری
ترامپ مواجه نخواهد بود با این حال، اگر در ایران همانند برخی دیگر از
کشورهای منطقه کنترل دولت از دست رود مشخص نیست چه روی خواهد داد".
فشار بیش از حد به ایران، ممکن است به اقداماتی فاجعه آمیز برای آمریکا منجر شود
سیمون تیسدال در "گاردین"
نوشت: تشدید تنش در خلیج فارس در تابستان امسال ایران و آمریکا را تا
آستانه جنگ پیش برد. اما این بحران هیچ وقت حل و فصل نشد و به نظر می رسد
اوضاع منطقه دوباره رو به وخامت گذاشته است. تهران و واشنگتن هیچ کدام
تمایلی برای دست دادن و مصالحه ندارند. دور جدید تنش ها در خلیج فارس می
تواند عواقب مخرب تری به دنبال داشته باشد.
گزارش های منتشر شده در
اوایل هفته گذشته موجب تشدید نگرانی ها در کمپ آمریکایی ها شدند. مقامات
آمریکایی ادعا کردند که ایران در حال مستقر کردن موشک های بالستیک کوتاه
برد در عراق است، به طوری که اسرائیل و پایگاه های آمریکا در عراق و بحران
در تیر رس آنها قرار دارند.
البته تحولات اخیر در عراق غافل
گیرکننده نیستند. جمهوری اسلامی در گذشته اقدامات زیادی برای ارسال تجهیزات
نظامی از جمله قابلیت های موشکی پیشرفته به گروه های شبه نظامی شیعه در
لبنان، یمن و سوریه انجام داده بود. در سال های گذشته پایگاه های ایرانی در
سوریه و عراق بارها توسط جنگنده های اسرائیلی هدف قرار بودند. گروه های
شبه نظامی تحت حمایت ایران نیز به سمت اهدافی در داخل خاک اسرائیل راکت
پرتاب کرده اند.
آمریکا امسال بیش از 14 هزار سرباز خود را به منطقه
خلیج فارس اعزام کرده است. با وجود این، واشنگتن نگران است که حملات ماه
سپتامبر علیه تاسیسات نفتی عربستان دوباره تکرار شوند. جان رود، مقام ارشد
پنتاگون هفته گذشته در مورد از سرگیری خصومت ها هشدار داد: «شواهد موجود
نشان می دهند که ایران می تواند دوباره دست به اقدامات تحریک آمیزی بزند.»
رهبران
اسرائیل انتقال موشک های پیشرفته هدایت شونده به دست نیروهای نیابتی ایران
در منطقه را به عنوان یک تهدید مهم برای امنیت ملی خود تصور می کنند. به
همین خاطر حاضر هستند که به هر قیمتی جلوی آن را بگیرند. بنیامین نتانیاهو،
نخست وزیر اسرائیل تلاش میکند که دوباره توجه رئیس جمهور آمریکا را به
مسئله ایران جلب کند. دولت ترامپ در ماه های گذشته واکنش جدی نسبت به حملات
ایران علیه نفت کش های تجاری و تاسیسات انرژی نشان نداده بود.
نتانیاهو
امیدوار بود که در اجلاس هفته گذشته ناتو در لندن دونالد ترامپ و دیگر
رهبران سازمان ناتو را برای تشدید فشار علیه تهران قانع کند. اما او موفق
به حضور در این اجلاس نشد. در عوض، نخست وزیر اسرائیل در پرتقال با مایک
پمپئو، وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد. او در این ملاقات تاکید کرد که فعالیت
های ایران به طور فزاینده ای امنیت اسرائیل و منطقه خاورمیانه را به خطر
انداخته اند.
سال گذشته ترامپ کشورش را از توافق هسته ای برجام خارج
کرد. آمریکا در چارچوب سیاست فشار حداکثری تحریم های فلج کننده ای را علیه
ایران وضع کرده است. مقامات آمریکایی به طور ویژه در مورد موشک های
بالستیک و رفتار مخرب ایران در منطقه ابراز نگرانی کرده اند. اما تهران بعد
از یک سال همچنان در مقابل فشارهای واشنگتن تسلیم نشده است.
نتانیاهو
و دیگر مقامات تندرو در عربستان و آمریکا تا حدودی قدرت های اروپایی را به
خاطر ادامه حمایت از توافق هسته ای سرزنش می کنند. ایرانی ها در ماه های
اخیر گام هایی را برای کاهش تعهدات هسته ای خود انجام داده اند. این موضوع
باعث نگرانی رهبران اسرائیل شده است.
هفته گذشته شش کشور جدید
اروپایی اعلام کردند که به مکانیزم مالی اینستکس ملحق خواهند شد. این سیستم
پرداخت مالی در ابتدا توسط بریتانیا، فرانسه و آلمان راه اندازی شد و هدف
آن کمک به دور زدن تحریم های اقتصادی آمریکا است.
نتانیاهو در
بیانیه ای خشم خود نسبت به این تصمیم اروپایی ها را به طور علنی ابراز کرد:
«این کشورهای اروپایی باید از اقدام خود خجالت بکشند. آیا آن ها از تاریخ
درس نگرفته اند؟ آنها در حال کمک به رژیم افراطی هستند که به دنبال توسعه
موشک های بالستیک و تسلیحات اتمی است.»
مطابق با گزارش های منتشر
شده، دلیل عدم حضور نتانیاهو در اجلاس ناتو این بود که بوریس جانسون،
امانوئل مکرون و آنگلا مرکل حاضر به شنیدن شکایات او نبودند. اما اروپایی
ها نیز با مشکل بزرگی دست و پنجه نرم می کنند.
گام های اروپا در ماه
های اخیر برای نجات دادن توافق برجام نتیجه ای به دنبال نداشته است. هفته
گذشته فرانسه، آلمان و انگلیس در نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل هشدار
دادند که برنامه های موشکی ایران باعث تضعیف توافق هسته ای شده است. اما در
حال حاضر قدرت های اروپایی راه حلی برای حل و فصل این بحران ندارند.
اوضاع
برای ایرانی ها نیز خوب پیش نمی رود. گسترش فعالیت های نظامی تهران در
منطقه باعث افزایش امنیت ملی کشور نشده است. در ماه های اخیر شاهد اعتراضات
گسترده ای در عراق و لبنان بوده ایم. ناآرامی ها در داخل ایران نیز وجود
داشت.
پیش از شروع دور جدید تنش ها در منطقه دو طرف باید این سوال
را از خود بپرسند که به دنبال چه اهدافی هستند و آیا گفت و گوی مستقیم بهتر
منافع آن ها را برآورده نخواهد کرد. اخیرا حسن روحانی، رئیس جمهور ایران
به طور مکرر گفته است که کشورش در صورت برداشته شدن تحریم های اقتصادی حاضر
به مذاکره خواهد بود. اما ترامپ هنوز واکنشی نشان نداده است.
البته
بدون تردید تحریم های آمریکا نقش مهمی در مشکلات داخلی ایران دارند. اما
ما نباید انتظار داشته باشیم که تشدید فشار به تسلیم رهبران ایران در مقابل
خواسته های آمریکا و اسرائیل منجر شود. احتمال سرنگونی نظام نیز پایین به
نظر می رسد. ایرانی ها نیز به اشتباه تصور می کنند که ترامپ در آستانه
انتخابات ریاست جمهوری از هر گونه اقدام نظامی پرهیز خواهد کرد.
در
صورتی که فشارهای آمریکا نظام ایران را به خطر اندازند و عناصر افراطی
کنترل سیاست خارجی را در اختیار بگیرند، ممکن است ایران دست به اقدامات
فاجعه آمیزی بزند.