در بخش نخست در پی رسیدن به پاسخی منطقی به ابهامات سد گتوند بودیم و اشاره کردیم که: سد گتوند باگذشت نزدیک به هفت سال از آبگیری، با معضلی بنام سازند گچساران عجین شده است. عناوینی چون کوه نمکی، گنبد نمکی همچنان در صدر اخبار پروژه سد گتوند سنگینی می‌کند و ...همچنین مروری داشتیم به نمونه‌برداری از کل مسیر پل اهواز تا پشت سد، نتیجه این نمونه بردای ها حکایت از عدم آلودگی آب کارون از پشت سد تا خروجی آن در بند تنظیمی گتوند بود.
نتیجه بر آن شد که سد گتوند نه تنها نقشی در آلوده کردن آب کارون ندارد بلکه در محل ورود «رود دز» با توجه به میزان بالای آلاینده‌های محلول در آب رودخانه دز، آن را تعدیل هم می‌کند! در این بخش به اقداماتی که در داخل دریاچه سد انجام‌شده، می‌پردازیم.
پس از نمونه‌برداری از اهواز تا محل خروجی بند تنظیمی گتوند، به همراه گروه خبرنگارانی که به‌عنوان منتقد برای بازدید سد دعوت‌شده بودند، عازم دریاچه سد شدیم.
گروه خبرنگاران وارد محوطه سد شده و سپس با یک شناور عازم مسیر دریاچه شدیم و همچنان در مسیر به‌صورت مکرر بافاصله طولی مختلف نمونه‌برداری از آب سطح انجام می‌گرفت.
نتیجه مشخص بود، بازهم اعداد و ارقام حکایت از مطلوب بودن آب دریاچه سد می‌داد. پس از طی مسیر پنج کیلومتری در سطح دریاچه به محل سازند گچساران رسیدیم و در دو مرحله با حضور نمایندگان خبرنگاران با یک قایق کوچک نمونه‌برداری از کناره‌های سازند (بخصوص از ساحل مجاور) انجام پذیرفت. نتایج حاصله همچنان بدون کوچک‌ترین تغییر در مسیر پنج کیلومتری، گواه سلامت آب دریاچه بود.
ماجرای «کوه نمک» یا «گنبد نمکی»
مهندس حسنی کارشناس کنترل کیفیت آب در شرکت مهاب قدس، در جمع خبرنگاران و بر روی دریاچه در پرسشی با این عنوان که ماجرای کوه نمک چیست، گفت: طی سال‌های 68 تا 88 و طی 20 سال مطالعه روی انجام این طرح توسط شرکت‌های ایرانی، چینی، فرانسوی و آلمانی دیده‌شده و راهکارهایی برای سازند گچساران در مطالعات پیش‌بینی و اقدامات لازم برای جلوگیری از انحلال رگه‌های نمک در آب سد انجام گرفت. اگرچه در مطالعات مرحله شناخت توسط شرکت‌های مشانیر و کایتک چندان به موضوع سازند گچساران عنبل پرداخته نشده بود، اما در مراحل بعدی مطالعاتی توسط شرکت‌های مهاب قدس ایران با همکاری DHIدانمارک و SRKانگلستان، انجام گرفت و برای جلوگیری از تماس مستقیم این سازند با رودخانه کارون، راهکارهایی پیش‌بینی شد.
به‌خصوص از سال 83 تا سال 88 مطالعات با تمرکز بیشتری بر روی سازند گچساران انجام شد که بر اساس این مطالعات مشخص شد که وجود کوه نمکی یا گنبد نمکی در این سازند اصلاً مطرح نیست، بلکه رگه‌های نمک یا بیرون‌زدگی لایه های نمکی است که در سازند وجود دارد.
قابل‌ذکر است که در نقشه زمین‌شناسی ایران، گنبدهای نمکی با فاصله بسیار دور از محل سد گتوند و دریاچه آن و بیشتر در شمال بندرعباس وجود دارند. مراجعه به نقشه زمین‌شناسی این منطقه، تمامی این موارد را تائید می‌کند.
سازند گچساران متشکل از چندین لایه است که معمولاً یکی ازسازندها با رخنمون نمک در مجاورت روستای عنبل با مخزن سد در تماس مستقیم است که در حدود 4.5 کیلومتر بالاتر از محور سد گتوند در حاشیه دریاچه سد قرار دارد.
وجود گنبدهای نمکی یا کوه نمکی در مخزن سد گتوند از سوی منتقدان اولین بار در زمان آبگیری سد یعنی 7 سال پیش مطرح شد. چند ماه بعد از طرح اولیه این موضوع، عکس‌هایی غیر واقعی از کوه نمکی حاشیه رود کارون در فضای مجازی منتشر شد و در عکس نوشته‌هایی عنوان شد که این کوه‌های نمکی پس از آبگیری سد در مخزن سد گتوند غرق می‌شوند.
نمک حل‌شده در آب سد کجاست؟
مهندس ابتکار مدیر پروژه مهندسی عمران طرح سد و نیروگاه گتوند در گفتگوی تلفنی با اعتدال به بیان نکاتی در خصوص وضعیت رودخانه کارون پرداخت، در بخشی از این گفتگو به این نکات اشاره شده است؛« بر اساس استاندارد ملی آب شرب 1053، حداکثر کیفیت مطلوب آب آشامیدنی (TDS) معادل 1000 میلی‌گرم در لیتر و کیفیت مجاز آن 1500 میلی‌گرم در لیتر می‌باشد.
وی افزود: عمق دریاچه حدود 180 متر است که این عمق به‌تدریج که از سد فاصله می‌گیریم کمتر می‌شود. از سوی دیگر به‌صورت طبیعی تعدادی رودخانه و چشمه‌های شور که آب بسیار شوری دارند، وارد مخزن سد می‌شوند و به لحاظ سنگینی در کف مخزن قرار می‌گیرند.
رودخانه‌ها و چشمه‌هایی از پایین‌دست سد مسجدسلیمان تا موقعيت سد گتوند وارد رودخانه كارون مي‌شوند به‌طور ميانگين داراي دبي حدود 30 مترمكعب در ثانيه با EC حدود 3000 میکرو ماوس بر سانتيمتر هستند؛ که بر اساس مطالعات انجام‌شده اقدام عملي براي جلوگيري از ورود چشمه‌ها و رودخانه‌هاي مزبور به رودخانه كارون امكان‌پذير نیست.
وی افزود: قبل از آبگیری سد گتوند شوری‌های ورودی به مسیر رودخانه با رودخانه کارون ترکیب‌شده و کیفیت آب را کاهش می‌داده اما پس از آبگيری سد گتوند با ایجاد لایه‌بندی کیفی آب، شوری‌های ورودی طبيعی رودخانه باهم مخلوط نشده و به شکل تفکیک‌شده قابل مديريت است.»
مهندس ابتکار خاطرنشان کرد: «بررسی‌های صورت گرفته پس از 7 سال از آغاز آبگیری در مخزن سد نشان می‌دهد که هم‌اکنون سه لایه شامل کيفيت خوب (82 درصد مخزن معادل خروجی از سد مسجدسلیمان)، کيفيت متوسط (12 درصد مخزن معادل رودخانه‌های شور ميان حوضه) و کيفيت نامناسب در حجم مرده مخزن (چهار درصد مخزن معادل چشمه‌های بسيار شور ميان حوضه) تشکیل‌شده است.»
مدیر پروژه مهندسی عمران طرح سد و نیروگاه گتوند با اشاره به اینکه طی سال‌های پس از آبگیری، کیفیت آب رودخانه در پایین‌دست نه‌تنها تغییر محسوسی نداشته بلکه طی سال‌های اخیر بهبود نیز یافته، یادآور شد: وضعیت لایه‌بندی مخزن گتوند کاملاً تثبیت‌شده و از این بابت خطری متوجه پایین‌دست نیست.
وی در خاتمه افزود: «فواید این پروژه بسیار بیش از هزینه‌های آن بوده و تمامی آلاینده‌های اصلی رودخانه کارون در پایین‌دست سد گتوند قرار دارند.»
با توجه به مشاهدات عینی نگارنده از کیفیت آب در داخل دریاچه و آب خروجی سد، به‌طورقطع می‌توان اذعان نمود که مشکل آب کارون سازند گچساران نیست، بلکه مشکل‌های به وجود آمده دقیقا از ورود پسابهای کشاورزی، حوضچه های پرورش ماهی، فاضلاب های شهری و روستایی همچنین از محل تلاقی رودخانه دز شروع و تا خرمشهر و آبادان به اوج می‌رسد.
در واقع دادن آدرس غلط از سوی عواملی که در بخش آینده به آن خواهیم پرداخت،سهوا و یا عامدانه موجب شده که افکار عمومی از دلایل اصلی شوری آب اهواز تا آبادان غافل بمانند.
در بخش دیگر این گزارش در پی شناسایی عوامل آلاینده‌های آب کارون بزرگ خواهیم بود.
